Ανάλυση για την επίσκεψη Νούλαντ/ Ελληνοτουρκικά: Ο κίνδυνος μπροστά μας…

Η ατζέντα αμερικανικών συμφερόντων που περιφέρει εδώ και αρκετά χρόνια στην περιοχή μας η κ. Βικτώρια Νούλαντ είναι γνωστή. Τις “παραινέσεις” της προς τις ελληνικές κυβερνήσεις τις γνωρίζουν καλά όσοι έχουν συνομιλήσει μαζί της κατά το παρελθόν, καθώς έχει διατελέσει βοηθός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ με χαρτοφυλάκιο την Ευρώπη και την Ευρασία από το 2013 έως το 2017 και επανήλθε αναβαθμισμένη στην διοίκηση Μπάϊντεν. Αρμόδιοι υπουργοί της κυβέρνησης Σαμαρά, εν συνεχεία ο πρώην πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς, και ο διάδοχός του Γιώργος Κατρούγκαλος είχαν αρκετές στιγμές …διπλωματικής “τριβής”, ενώ οι πληροφορίες φέρουν τον πρώην πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο να έχει μία αρκετά θερμή συνομιλία, εκείνη την περίοδο, στο περιθώριο του Φόρουμ των Δελφών.

του ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΥ

Ως εκ τούτων δεν θα έπρεπε να αναμένει κανείς σπουδαία πράγματα από την τελευταία επίσκεψή της στην Αθήνα, προερχόμενη από την Άγκυρα, και υπό το φως της νέας στρατηγικής που ξεδιπλώνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες στην ευρύτερη περιοχή μας μετά και τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την ανασύνταξη του ρόλου και των δυνάμεων του ΝΑΤΟ.

Ακόμα κι έτσι, όμως, κάποιοι έτρεφαν ελπίδες ότι η Ουάσιγκτον θα αναθεωρούσε έως ένα βαθμό την απόφασή της να αποσύρει το ενδιαφέρον της από το σχέδιο του αγωγού EastMed το οποίο αποτέλεσε πυλώνα της διεύρυνσης της αμερικανικής παρουσίας στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Η κ. Νούλαντ διέψευσε αυτές τις ελπίδες και έμμεσα αποκάλυψε αυτό που γνωρίζαμε: πως το “ναυάγιο” του EastMed δεν αφορά ούτε την οικονομική βιωσιμότητα του έργου, ούτε κάποιες όψιμες περιβαλλοντικές ευαισθησίες, αλλά πρόκειται για ένα από τα “δώρα” προς τον Ταγίπ Ερντογάν με αντάλλαγμα την σταδιακή επιστροφή του κάτω από την ομπρέλα των νατοϊκών και αμερικανικών σχεδιασμών. Και κατέστησε σαφές πως οποιοδήποτε ενεργειακό σχέδιο στην περιοχή μας πρέπει να περιλαμβάνει οπωσδήποτε και την Τουρκία.

H τοποθέτηση της Βικτόρια Νούλαντ* στο State Department, άλλωστε, όπως σημείωναν αμερικανικά ΜΜΕ από τον Ιανουάριο του 2021 (…) ήταν μία επιλογή στη βάση της “πρόβλεψης” (ή …επιδίωξης) πως οι αμερικανορωσικές σχέσεις θα χειροτέρευαν [ Joe Biden’s Pick of Victoria Nuland Means Relations with Russia Could Get Worse]: “Οι αναφορές για τον μελλοντικό διορισμό της Victoria Nuland είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσουν χαρά στην κυβέρνηση του Κιέβου. Με την ίδια λογική, στέλνουν ίσως το πιο σαφές μήνυμα στη Μόσχα ότι οι προοπτικές για ουσιαστική προσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας υπό την κυβέρνηση Μπάιντεν φαίνονται εξαιρετικά ισχνές”, έγραφε το “The National Interest”.

Ο ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ Ρόναλντ Μαϊνάρντους έγραφε, λίγο πριν την επίσκεψη Νούλαντ (DW):

“Ας μην γελιόμαστε, εκτός από τα προαναφερόμενα περιβαλλοντικά και οικονομικά επιχειρήματα που χρησιμοποίησε η Ουάσιγκτον για να θάψει τον EastMed στις αρχές του έτους, ο καθοριστικός λόγος για τη στροφή της Αμερικής ήταν η προσέγγισή της με την Άγκυρα. Ο πρόεδρος Ερντογάν δεν έκρυψε ποτέ ότι η σχεδιασμένη διαδρομή του αγωγού είναι κόκκινο πανί για εκείνον. Το περιβόητο πλέον non paper συνιστά ξεκάθαρα μια πολιτική παραχώρηση των Αμερικανών προς την Τουρκία – και ταυτόχρονα ένα πισωγύρισμα για τις πρόσφατα αναβαθμισμένες ελληνοαμερικανικές σχέσεις”.

Οι ιθύνοντες το γνώριζαν και θα έπρεπε, λογικά, να αναμένουν πως η επίσκεψη Νούλαντ στην Αθήνα δεν θα ήταν δυνατό να αναιρέσει την αμερικανική απόφαση για τον EastMed, δεδομένου ότι πρόκειται για “λυδία λίθο” της προσέγγισης της Τουρκίας.

Είναι γνωστό, όπως αναφέρουν διπλωματικές πηγές προς επίρρωση των παραπάνω, ότι στις πρόσφατες συνομιλίες του Ερντογάν με τους ηγέτες της Γερμανίας, της Ελλάδας (συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν στον Βόσπορο) και του Ισραήλ (επίσκεψη Χέρτζογκ στην Άγκυρα), το ενεργειακό ζήτημα κατέλαβε εξέχουσα θέση. Η Άγκυρα θα συνεχίσει να πιέζει σκληρά για να διαδραματίσει ενισχυμένο ρόλο στην ανατολική Μεσόγειο. Μόνο μέσω της Τουρκίας είναι εφικτή η μεταφορά φυσικού αερίου από την περιοχή στην Ευρώπη, ξεκαθάρισε ο Τούρκος πρόεδρος.

Ακόμα κι έτσι, ορισμένοι έτρεφαν ελπίδες πως η φαραωνική ενεργειακή κρίση και ο σχεδιασμός ΗΠΑ και Ε.Ε για την απεξάρτηση των ευρωπαϊκών χωρών από το ρωσικό φυσικό αέριο θα επέτρεπε να αναβιώσει ο σχεδιασμός του EastMed. Η απάντηση της κ. Νούλαντ μέσω της συνέντευξής της στην “Καθημερινή” ήταν σαφής: “Ναι στο LNG, όχι σε αγωγούς στη Μεσόγειο”. Κι αυτή είναι η επίσημη θέση που μεταφέρθηκε αρμοδίως στην ελληνική -άρα και στην κυπριακή- κυβέρνηση, και ευλόγως μπορεί να υποθέσει κανείς ότι σχετικά έχει συναινέσει και το Ισραήλ. Άλλωστε, προ ημερών, όπως αποκάλυψαν διεθνή και τουρκικά μέσα ενημέρωσης, έγινε γνωστό πως ο Ταγίπ Ερντογάν πρότεινε στον Ισραηλινό πρόεδρο Ισαάκ Χέρτζογκ την κατασκευή αγωγού που θα διέρχεται από την Τουρκία και θα κατευθύνει το φυσικό αέριο του Λεβιάθαν στην Ευρώπη. Ένα σχέδιο εξαιρετικά δύσκολο ως προς την κατασκευή του αλλά και με πολλά γεωπολιτικά αγκάθια, μεταξύ των οποίων και η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών στην περιοχή.

Kαι…F-16

Η δεύτερη σημαντική παράμετρος του τρόπου με τον οποίο οικοδομούνται οι νέες αμερικανοτουρκικές σχέσεις αφορά την επιστολή του State Department προς το Κογκρέσο για μία πιθανή πώληση αμερικανικών F-16 στην Τουρκία! Το σχετικό αίτημα έχει διατυπωθεί από την Άγκυρα ως μία εναλλακτική έναντι του συνεχιζόμενου (χάρη στον Γερουσιαστή Μενέντεζ) εμπάργκο για την συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα συμπαραγωγής των F-35 και μέχρι τώρα η Ουάσιγκτον το απέρριπτε.

Η Τουρκία υπέβαλε αίτημα τον Οκτώβριο (μετά τη συνάντηση Μπάϊντεν-Ερντογάν) στις Ηνωμένες Πολιτείες για να αγοράσει 40 μαχητικά F-16 της Lockheed Martin και να εκσυγχρονίσει άλλα από τα υπάρχοντα πολεμικά αεροσκάφη της. Η Ουάσιγκτον είχε μέχρι στιγμής αποφύγει να εκφράσει οποιαδήποτε θέση για την πώληση, λέγοντας ότι πρέπει να περάσει από την τυπική διαδικασία πώλησης όπλων. Και η ελληνική πλευρά θεωρούσε δεδομένο πως εφόσον η υπόθεση έφτανε στο Κογκρέσο, το “λόμπι Μανέντεζ” θα την απέρριπτε.

Πώς ευνοείται η Τουρκία

Η επιστολή του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, που αναφέρθηκε για πρώτη φορά από το Reuters, έχει ημερομηνία 17 Μαρτίου και υπογράφεται από τον κορυφαίο στέλεχος της κυβέρνησης, Naz Durakoglu, η οποία αναγνωρίζει τις τεταμένες σχέσεις, ενώ ταυτόχρονα περιγράφει την υποστήριξη και τους αμυντικούς δεσμούς της Τουρκίας με την Ουκρανία ως «σημαντικό αποτρεπτικό παράγοντα για κακή επιρροή στην περιοχή».

«Η κυβέρνηση πιστεύει ότι υπάρχουν ωστόσο επιτακτικά συμφέροντα ενότητας της συμμαχίας του ΝΑΤΟ, καθώς και τα συμφέροντα εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, οικονομικά και εμπορικά που συνδέονται με τους εμπορικούς και αμυντικούς δεσμούς των ΗΠΑ με την Τουρκία», ανέφερε η επιστολή (δείτε εδώ και τα σχετικά έγγραφα).

Συμπερασματικά, η ουκρανική κρίση και ο νέος “ψυχρός πόλεμος” Δύσης-Ρωσίας μεταβάλει άρδην του αμερικανικούς και νατοϊκούς σχεδιασμούς στους οποίους η Τουρκία έχει (για την Ουάσιγκτον) πρωταγωνιστικό ρόλο.

Η “επιτήδεια ουδετερότητα” της Τουρκίας που είναι η μοναδική χώρα του λεγόμενου “δυτικού μπλοκ” που αρνείται επίμονα να υιοθετήσει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, όχι μόνο δεν αποτελεί λόγο δυσφορίας -το λιγότερο- των ΗΠΑ αλλά συνιστά στοιχείο περαιτέρω αναβάθμισή της. Οι ΗΠΑ, άλλωστε, χαιρετίζουν τον “διαμεσολαβητικό ρόλο” της Άγκυρας στην προσπάθεια εξεύρεσης ειρηνευτικής λύσης μέσω των διαπραγματεύσεων Ρωσίας-Ουκρανίας. Μόλις, χθες, ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου περίπου προανήγγειλε μία νέα συνάντηση Λαβρόφ-Κουτλέμπα στην Κωνσταντινούπολη, αν και θεωρείται αρκετά αμφίβολη μετά την σφαγή στην Μπούτσα. Η Μόσχα ισχυρίζεται πως πρόκειται για “σκηνοθετημένο σχέδιο” για να ακυρωθούν οι διαπραγματεύσεις που, κατά πληροφορίες, είχαν φθάσει σε ένα σημείο υποχώρησης του Ζελένσκι.

Η ελληνική παράμετρος

Εν κατακλείδει, όλα τα παραπάνω έχουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και μας εισάγουν σε μία περίοδο που θα κριθούν πολλά- και μάλλον όχι με τις καλύτερες προϋποθέσεις για την ελληνική εξωτερική πολιτική.

Και εξηγώ: Η Ελλάδα έχει πράξει όλα τα “δέοντα” (με υπερβάλλοντα ζήλο, θα μπορούσε να σημειώσει κανείς) για να βρεθεί στη “σωστή πλευρά της Ιστορίας”, όπως έχει πει ο πρωθυπουργός. Σε πολύ μεγάλο βαθμό ορθώς διότι η ρωσική εισβολή όχι μόνο είναι καταδικαστέα αλλά αποτελεί την πιο βίαιη και απάνθρωπη έκφραση αναθεωρητισμού, τον οποίο η χώρα μας πρέπει να καταγγέλει επειδή μεταξύ άλλων έχει υποστεί τις συνέπειές του (Κύπρος). Υιοθέτησε,λοιπόν, τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, με πολύ μεγάλο κόστος για την ελληνική οικονομία (εξάρτηση κατά 45% από το ρωσικό φυσικό αέριο, τουρισμός, εισαγωγές από Ουκρανία και Ρωσία, έκρηξη τιμών, ελλείψεις σε βασικά αγαθά, αναζήτηση νέων προμηθευτών κ.ά), ενώ συντάχθηκε απολύτως ακόμα και με την πολιτική απελάσεων Ρώσων διπλωματών. Χωρίς να φαίνεται να υπάρχει “ειδικός λόγος”, απέλασε 12 Ρώσους διπλωμάτες από την Αθήνα (“γραμμή Μπορέλ”) και βάθυνε έτι περαιτέρω την κρίση στις ελληνορωσικές σχέσεις. Η εκπρόσωπος του Ρωσικού ΥΠΕΞ Μαρία Ζαχάροβα απείλησε ευθέως με ρωσικές αντίποινα και “σκληρές απαντήσεις”, κάτι που ενδεχομένως να οδηγήσει σε μία πολύ μακρά περίοδο εχθροπάθειας.

[Σημείωση: Όταν το καλοκαίρι του 2018 ο τότε ΥΠΕΞ Νίκος Κοτζιάς προχώρησε σε απελάσεις Ρώσων διπλωματών από την Αθήνα, η Ν.Δ ζήτησε την άμεση ενημέρωση της Βουλής για να εξηγηθούν οι λόγοι. Το ίδιο θα έπρεπε να πράξει και τώρα ως κυβέρνηση (δείτε εδώ την ανακοίνωση της Ν.Δ)]

Δεδομένου πως η Ελλάδα διαθέτει πολύ μεγάλο αριθμό ομογενών σε υπό ρωσική κατοχή ουκρανικές περιοχές (Μαριούπολη), στο Ντονμπάς και, φυσικά, στην Κριμαία, το τέλος των ελληνορωσικών σχέσεων καταργεί κάθε χρήσιμο, έστω και μικρό, δίαυλο επικοινωνίας. Η επιλογή της Ελλάδας είναι σαφής: το περίφημο “πολυδιάστατο” της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής παύει να υφίσταται και αυτό θα έχει αναμφίβολα κόστος. Το ερώτημα είναι εάν θα έχει σαφή και ικανοποιητικά ανταλλάγματα από τις ΗΠΑ και την ΕΕ.

Στο πλαίσιο, όμως, της νέας αμερικανικής και νατοϊκής στρατηγικής στην ευρύτερη περιοχή μας, και με αναγνωρισμένο, πλέον, τον ισχυρό και αναβαθμισμένο ρόλο της Τουρκίας από τις ΗΠΑ, είναι μάλλον βέβαιο πως η Ουάσιγκτον θα επιχειρήσει να ωθήσει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις προς έναν διάλογο που θα εδραιώνει την ύφεση και συνεργασία των δύο συμμάχων της στην νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.

Τι είδους και με ποιό περιεχόμενο θα είναι αυτός ο διάλογος; Αυτό μένει να το δούμε. Η κ. Νούλαντ, για παράδειγμα, έχει εκφραστεί κατά το παρελθόν -αν και διακριτικά- υπέρ της συνεκμετάλλευσης στο Αιγαίο, κάτι που έχει ένθερμους οπαδούς και στην γερμανική πολιτική σκηνή (σχετικές εκθέσεις ινστιτούτων είχαν σχεδόν υιοθετηθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση στο Βερολίνο).

Εφόσον αυτός ο διάλογος, προς τον οποίο αργά αλλά σταθερά θα μας προτρέψει η αμερικανική διπλωματία, διεξαχθεί στη βάση της μίας και μοναδικής διαφοράς έχει και νόημα και ενδιαφέρον. Εάν, ωστόσο, η Άγκυρα επιδιώξει να εκμεταλλευτεί τη νέα ισχυρή θέση της για διμερείς διευθετήσεις υπό την ομπρέλα της “επιτήδειας αμφισημίας” των ΗΠΑ (το έχουμε δει συχνά στις ανακοινώσεις του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ), τότε η Ιστορία ίσως αποδειχθεί πως δεν διαθέτει μόνο τη “σωστή” και την “λάθος” πλευρά, αλλά και την πλευρά που ευνοεί την Τουρκία και δεν ευνοεί εμάς. Οι καιροί ου μενετοί, ήτοι θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο εάν εφησυχάσουμε στην αντίληψη πως τα ελληνικά δίκαια είναι αδιασάλευτα και οι διεθνείς συνθήκες αδιαπραγμάτευτες. Η δε Τουρκία εύκολα θα προσποιηθεί πως εγκαταλείπει τον αναθεωρητισμό της, αλλά ίσως τον επαναφέρει ηπιότερα από την πίσω πόρτα αξιοποιώντας το momentum που την συμφέρει.

Το γεγονός πως η κυβέρνηση έχει εισέλθει στην τελευταία φάση της και πως επίκεινται εκλογές και πιθανώς μείζονες πολιτικές ανακατατάξεις καθιστά την επόμενη περίοδο εξαιρετικά κρίσιμη. Αναγκαίο να επαναλάβει κανείς πως ο,τιδήποτε μπει έμμεσα ή άμεσα στο τραπέζι των ελληνοτουρκικών το επόμενο διάστημα πρέπει να ειδωθεί από άλλη σκοπιά, υπό το φως των νέων δεδομένων. Η αταλάντευτη ένταξη της Ελλάδας στην αμερικανική ομπρέλα είναι πολύ πιθανό να βρει μπροστά της και εντονότερες “παραινέσεις” να βρούμε λύσεις στις (στην) διαφορές (διαφορά) μας με την Τουρκία, στον βωμό της ενότητας της Δύσης και του συμπαγούς του ΝΑΤΟ. Και επ΄ αυτού θα ήταν επιπόλαιο και παρακινδυνευμένο, είτε να επιχειρηθεί να κρυφτεί το θέμα κάτω από το χαλί της προεκλογικής πόλωσης, είτε να σπρωχθεί στο μέλλον. Οι κάλπες είναι κάλπες, ωστόσο τα εθνικά θέματα δεν αφορούν μόνο τη σημερινή κυβέρνηση αλλά την ίδια τη χώρα για πολλά χρόνια μπροστά…

* ΤheNationalInterest: “Η Νούλαντ ήταν η πρέσβειρα των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ υπό τον Πρόεδρο Τζορτζ Μπους από το 2005 έως το 2008. Υπηρέτησε ως εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ υπό την Υπουργό Εξωτερικών της Χίλαρι Κλίντον προτού διαδεχτεί τον Φίλιπ Γκόρντον ως βοηθός υπουργού Εξωτερικών για Ευρωπαϊκές και Ευρασιατικές υποθέσεις. Περισσότερο από μια απλή «βετεράνος του Ομπάμα», η Νούλαντ έπαιξε κεντρικό ρόλο στην εκτέλεση των πολιτικών της κυβέρνησης Ομπάμα στην Ουκρανία κατά τη διάρκεια και μετά την επανάσταση του Euromaidan του 2014…. Αποκαλύφθηκε στις αρχές του 2014 ότι η Nuland, μαζί με τον τότε πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Ουκρανία, Geoffrey Pyatt, συμμετείχαν στενά στις συνεχιζόμενες προσπάθειες των ΗΠΑνα επιμεληθεί και να εγκαταστήσει μια νέα κυβέρνηση στην Ουκρανία. “