Πίσω από τον πόλεμο στην Ουκρανία: Ο πλανήτης οδεύει σε επισιτιστική κρίση

20 μέρες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι τιμές βασικών γεωργικών προϊόντων που παράγονται στην περιοχή έχουν εκτοξευθεί στα ύψη. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το σιτάρι. Οι προμήθειες από τη Ρωσία και την Ουκρανία, οι οποίες μαζί αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 30% του παγκόσμιου εμπορίου σιταριού, βρίσκονται τώρα σε κίνδυνο. Οι παγκόσμιες τιμές του σιταριού έφτασαν σε ιστορικό υψηλό νωρίτερα αυτή την εβδομάδα.

Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι η πρόσβαση σε λιπάσματα. Απαραίτητο για να πετύχουν οι αγρότες τους στόχους παραγωγής των καλλιεργειών τους, δεν ήταν ποτέ πιο ακριβό, καθώς οι εξαγωγές από τη Ρωσία σταματούν. Η παραγωγή στην Ευρώπη έχει επίσης κατακρημνιστεί χάρη στην εκτίναξη της τιμής του φυσικού αερίου, βασικού συστατικού στα λιπάσματα με βάση το άζωτο, όπως η ουρία.

Η κατάσταση προκαλεί συναγερμό ειδικούς της παγκόσμιας υγείας. Το κόστος του καλαμποκιού, της σόγιας και των φυτικών ελαίων έχει επίσης εκτοξευθεί. Οι υπουργοί Γεωργίας των χωρών της G7 δήλωσαν την Παρασκευή ότι «παραμένουν αποφασισμένοι να κάνουν ό,τι είναι απαραίτητο για την πρόληψη και την αντιμετώπιση μιας επισιτιστικής κρίσης».

Αλλά φοβούμενες τις ελλείψεις, οι χώρες στρέφονται ήδη προς το εσωτερικό τους, γεγονός που θα μπορούσε τελικά να αφήσει λιγότερα τρόφιμα για όσους έχουν ανάγκη.

• Ο Svein Tore Holsether λέει ότι ο πλανήτης οδεύει προς μια επισιτιστική κρίση που θα μπορούσε να επηρεάσει εκατομμύρια ανθρώπους, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Οι υψηλές τιμές ρεκόρ του φυσικού αερίου ανάγκασαν την εταιρεία που διευθύνει, την εταιρεία παραγωγής λιπασμάτων Yara International, να περιορίσει την παραγωγή αμμωνίας και ουρίας στην Ευρώπη στο 45% της δυναμικότητάς της. Με λιγότερα από αυτά τα δύο βασικά γεωργικά συστατικά, αναμένει επιπτώσεις στις παγκόσμιες προμήθειες τροφίμων. «Το θέμα δεν είναι αν θα έχουμε επισιτιστική κρίση. Το θέμα είναι πόσο μεγάλη θα είναι αυτή η κρίση», δήλωσε ο Holsether στο CNN Business.

Η Αίγυπτος μόλις απαγόρευσε την εξαγωγή σιταριού, αλεύρων, φακών και φασολιών εν μέσω αυξανόμενων ανησυχιών για τα αποθέματα τροφίμων στο πολυπληθέστερο κράτος του αραβικού κόσμου. Η Ινδονησία έχει επίσης αυστηροποιήσει τους περιορισμούς στις εξαγωγές φοινικέλαιου, το οποίο αποτελεί συστατικό του μαγειρικού λαδιού, καθώς και των καλλυντικών και ορισμένων συσκευασμένων προϊόντων όπως η σοκολάτα. Είναι ο κορυφαίος παραγωγός του προϊόντος στον κόσμο.

Οι υπουργοί της G7 κάλεσαν τις χώρες να «διατηρήσουν ανοικτές τις αγορές τροφίμων και γεωργικών προϊόντων τους και να προφυλαχθούν από τυχόν αδικαιολόγητα περιοριστικά μέτρα στις εξαγωγές τους».

«Οποιαδήποτε περαιτέρω αύξηση των επιπέδων των τιμών των τροφίμων και η αστάθεια στις διεθνείς αγορές θα μπορούσε να απειλήσει την επισιτιστική ασφάλεια και τη διατροφή σε παγκόσμια κλίμακα, ιδίως μεταξύ των πιο ευάλωτων ατόμων που ζουν σε περιβάλλοντα χαμηλής επισιτιστικής ασφάλειας», ανέφεραν σε ανακοίνωσή τους.

Οι δυτικές χώρες με μεγαλύτερη πρόσβαση στη γεωργία θα πληγούν επίσης. Οι καταναλωτές εκεί έχουν ήδη πληγεί από τις υψηλότερες τιμές και η κατάσταση είναι έτοιμη να επιδεινωθεί περαιτέρω.

• Ακόμη και πριν η Ρωσία εξαπολύσει πόλεμο στην Ουκρανία, το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων ήταν τεταμένο. Οι φραγμένες αλυσίδες εφοδιασμού και τα απρόβλεπτα καιρικά φαινόμενα – συχνά αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής – είχαν ήδη ωθήσει τις τιμές των τροφίμων στο υψηλότερο επίπεδο της τελευταίας δεκαετίας. Η προσιτότητα ήταν επίσης ένα ζήτημα μετά την πανδημία που άφησε εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς δουλειά.

Ο αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται στα πρόθυρα της πείνας αυξήθηκε στα 44 εκατομμύρια από 27 εκατομμύρια το 2019, ανέφερε το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ αυτό το μήνα.

Η σύγκρουση μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, οι οποίες διαδραματίζουν αμφότερες κρίσιμο ρόλο στο προσεκτικά βαθμονομημένο σύστημα της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων, αναμένεται να επιδεινώσει την κατάσταση.

Οι παγκόσμιες τιμές του σιταριού έχουν μειωθεί από τα υψηλά επίπεδα ρεκόρ τις τελευταίες ημέρες, αλλά παραμένουν αυξημένες. Αναμένεται να παραμείνουν έτσι για κάποιο χρονικό διάστημα, σύμφωνα με τον αναλυτή εμπορευμάτων της Rabobank, Carlos Mera.

Η περίοδος φύτευσης σιταριού, η οποία πρόκειται να ξεκινήσει στην Ουκρανία, θα διαταραχθεί από τις μάχες. Δεν είναι σαφές ότι θα υπάρχουν αρκετοί αγρότες για να καλλιεργήσουν τη γη, καθώς οι άνθρωποι στη χώρα παίρνουν τα όπλα – ή αν θα είναι σε θέση να έχουν πρόσβαση σε μηχανήματα και άλλα βασικά προϊόντα που τυπικά θα έφταναν μέσω των λιμανιών της Μαύρης Θάλασσας.

«Δεν ξέρει κανείς αν η Ουκρανία θα είναι σε θέση να εξάγει οτιδήποτε για το υπόλοιπο του τρέχοντος έτους, ή του επόμενου έτους, ή στο ορατό μέλλον», δήλωσε ο Mera. Η χώρα αντιπροσωπεύει επίσης το ήμισυ του συνόλου των εξαγωγών ηλιέλαιου. Η διάθεση προϊόντων από τη Ρωσία στην παγκόσμια αγορά έχει επίσης γίνει πιο δύσκολη, επειδή οι επιχειρήσεις δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν να έρθουν σε σύγκρουση με τις κυρώσεις ή να ασχοληθούν με την υλικοτεχνική υποδομή του ταξιδιού κοντά σε μια εμπόλεμη ζώνη.

• Η Ρωσία και η Ουκρανία αποτελούν το «καλάθι του ψωμιού» για τις χώρες της Μέσης Ανατολής, της Νότιας Ασίας και της υποσαχάριας Αφρικής που εξαρτώνται από τις εισαγωγές. Πολλές από αυτές θα πληγούν σκληρά ως αποτέλεσμα.

«Οποιαδήποτε σοβαρή διακοπή της παραγωγής και των εξαγωγών από αυτούς τους προμηθευτές θα οδηγήσει αναμφίβολα σε περαιτέρω αύξηση των τιμών και θα διαβρώσει την επισιτιστική ασφάλεια για εκατομμύρια ανθρώπους», ανέφερε το Σύστημα Πληροφόρησης για τις Αγροτικές Αγορές σε πρόσφατη έκθεσή του.

• Η Ρωσία, μαζί με τη σύμμαχό της Λευκορωσία, είναι επίσης σημαντικός εξαγωγέας των λιπασμάτων που απαιτούνται για τη φύτευση ενός ευρέος φάσματος καλλιεργειών. Αλλά αυτή τη στιγμή, όλοι αποφεύγουν το απόθεμά τους.

«Κανείς δεν θέλει να αγγίξει ένα ρωσικό προϊόν αυτή τη στιγμή», δήλωσε η Deepika Thapliyal, εμπειρογνώμονας λιπασμάτων στην Independent Commodity Intelligence Services. «Αν κοιτάξετε όλους τους εμπόρους, όλους τους αγοραστές, είναι πολύ φοβισμένοι».

Η τιμή του φυσικού αερίου επιδεινώνει το ζήτημα. Οι παραγωγοί λιπασμάτων εκτός της Ρωσίας και της Λευκορωσίας χρειάζονται φυσικό αέριο για την παραγωγή προϊόντων με βάση το άζωτο, όπως η ουρία, η οποία χρησιμοποιείται κατά τη σπορά των καλλιεργειών για την αύξηση της απόδοσης και προάγει ακόμη και το βαθύ-πράσινο χρώμα τους.

Όμως ο Holsether, ο διευθύνων σύμβουλος της Yara, δήλωσε ότι το κόστος έχει γίνει πολύ υψηλό για να συνεχίσουν οι επιχειρήσεις να λειτουργούν σε κλίμακα. Δεν είναι σίγουρος πότε η ευρωπαϊκή παραγωγή θα είναι και πάλι σε πλήρη δυναμικότητα.

«Υπάρχει ένα μεγάλο μέρος της βιομηχανίας που κινδυνεύει να μην είναι σε θέση να παραδώσει προϊόντα στους αγρότες, και αυτό θα έχει αντίκτυπο στις αποδόσεις των καλλιεργειών αρκετά γρήγορα», δήλωσε.

Οι αγρότες έχουν το κίνητρο αυτή τη στιγμή να πληρώσουν ό,τι χρειάζεται για να πάρουν λίπασμα, αφού οι τιμές των προϊόντων τους αυξάνονται επίσης. Ωστόσο, δεν έχουν όλοι αυτή τη δυνατότητα. Η ουρία διαπραγματεύεται κοντά στα 1.000 δολάρια ανά μετρικό τόνο, περίπου τέσσερις φορές την τιμή στις αρχές του 2021, σύμφωνα με τον Chris Lawson, επικεφαλής λιπασμάτων στην CRU Group, μια εταιρεία πληροφοριών αγοράς.

Οι χώρες χωρίς εγχώρια παραγωγή λιπασμάτων μπορεί επίσης να δυσκολευτούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά, με τεράστιες συνέπειες για το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων.

«Δεν μπορείς να καλλιεργήσεις τεράστια χωράφια με σιτάρι, κριθάρι ή σόγια χωρίς λίπασμα», δήλωσε η Johanna Mendelson Forman, καθηγήτρια στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο που ειδικεύεται στον πόλεμο και τα τρόφιμα. Οι αγρότες στο Μεξικό, την Κολομβία και τη Βραζιλία ανησυχούν ήδη για ελλείψεις, πρόσθεσε.

• Οι υπουργοί Γεωργίας της G7 δήλωσαν την Παρασκευή ότι οι χώρες τους θα αξιοποιήσουν την ανθρωπιστική βοήθεια όπου μπορούν για να μετριάσουν τις επιπτώσεις του πολέμου. Όμως, μπορεί επίσης να περιοριστούν από την έλλειψη προμηθειών και την αύξηση των τιμών.

«Αν τα ουκρανικά χωράφια μείνουν άγονα φέτος, οι οργανισμοί βοήθειας όπως ο δικός μας θα αναγκαστούν να βρουν νέες αγορές για να αντισταθμίσουν την απώλεια μερικών από τα καλύτερα σιτηρά του κόσμου», δήλωσε ο David Beasley, εκτελεστικός διευθυντής του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος, σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στην Washington Post αυτή την εβδομάδα. «Κάτι τέτοιο θα γίνει με ένα εξαιρετικά διογκωμένο κόστος».

Ο Beasley σημείωσε ότι το ουκρανικό σιτάρι ήταν επίσης απαραίτητο για τη σίτιση πληθυσμών σε άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν συγκρούσεις, όπως το Αφγανιστάν, το Σουδάν και η Υεμένη.