Ουκρανία: Ο καθηγητής I. Παπαφλωράτος αναλύει στο libre τα “γιατί” και το “μετά” της ρωσικής εισβολής

Μία εβδομάδα μετρά ο πόλεμος στην Ουκρανία και ολόκληρος ο πλανήτης παρακολουθεί με τρόμο τις εξελίξεις. Πόσο καλά όμως γνωρίζουμε τι προηγήθηκε στην ιστορία των δύο λαών, ποια γεγονότα του απώτερου και του πρόσφατου παρελθόντος συσσώρευσαν την καύσιμη ύλη της σημερινής σύρραξης;

Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά επιχειρεί να δώσει το libre.gr μέσα από τη συνέντευξη που ακολουθεί: συνομιλούμε με το δόκτορα Ιωάννη Παπαφλωράτο, νομικό, διεθνολόγο, καθηγητή στρατιωτικών σχολών, αλλά και συγγραφέα του βιβλίου, «Συνοπτική ιστορία των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, μια σύγχρονη κρίση με ρίζες από το παρελθόν» (εκδόσεις Λειμών).

Η συζήτηση ξεκινά, ωστόσο, από τα τρέχοντα…

Συνέντευξη στον Νίκο Παπαδημητρίου

Ερ.: Είσθε βαθύς γνώστης του ουκρανικού ζητήματος κύριε καθηγητά, και εν πρώτοις να ρωτήσω πού βρίσκεται αυτήν τη στιγμή η πολεμική κατάσταση και πού οι διαπραγματεύσεις;

Απ.: Στην παρούσα φάση κυριαρχούν οι βομβαρδισμοί στο Κίεβο και τις άλλες μεγάλες πόλεις της Ουκρανίας. Οι Ρώσοι έχουν επιτεθεί από τρεις κατευθύνσεις και κινούνται στο ουκρανικό έδαφος. Οι διαπραγματεύσεις έχουν σταματήσει για να επαναληφθούν, πάλι σε μεθοριακό σημείο ενδεχομένως σήμερα.

• Υπήρχαν ζητήματα, σύμφωνα με τη ρωσική αντιπροσωπεία, στα οποία μπορούσε να επιτευχθεί μια σύγκλιση απόψεων, αλλά σίγουρα ακόμη υπάρχουν αρκετές διαφορές. Ξέρουμε ότι η ουκρανική πλευρά ζητά πλήρη απομάκρυνση των ρωσικών στρατευμάτων από την επικράτειά της, αποκατάσταση της εθνικής κυριαρχίας και διακοπή, φυσικά, των εχθροπραξιών.

Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία έθεσε τέσσερις συγκεκριμένους όρους, δηλαδή αποστρατιωτικοποίηση, ουδετερότητα της Ουκρανίας, αλλαγή του καθεστώτος στο Κίεβο, να φύγουν οι ναζί όπως τους αποκαλεί η Μόσχα και διεθνή αναγνώριση της Κριμαίας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν έγινε λόγος για το Ντονμπάς.

Ερ.: Όντως, γιατί συνέβη αυτό;

Απ.: Είναι ένα σημείο που λίγοι έχουν επισημάνει. Ενώ αποτελεί την αφορμή για την έναρξη (ή κατ’ άλλους την αιτία) για την έναρξη αυτής της ενόπλου συρράξεως, υπάρχουν δύο σενάρια:

• είτε γιατί οι Ρώσοι θεωρούν τετελεσμένο το γεγονός της ανεξαρτησίας των δύο Δημοκρατιών του Ντονμπάς
• είτε επειδή προτάσσουν άλλα ζητήματα ευελπιστώντας, ότι, εάν ικανοποιηθούν οι τέσσερις όροι, τότε, στο πλαίσιο αυτό, μπορούν να συζητήσουν μια ευρεία αυτονομία του Ντονμπάς, βάσει της Συμφωνίας Μινσκ 2.

Ερ.: Από αυτά που μας λέτε για τα αιτήματα των δύο πλευρών, εύκολα διαπιστώνει κανείς και την τεράστια απόσταση που τις χωρίζει. Με αυτό το δεδομένο, τι μπορεί να πει κανείς για τη συνέχεια; Εκτιμάτε ότι θα έχουμε κατάρρευση της Ουκρανίας και παράδοση; Αντάρτικο πόλεων επί μακρόν; Ανακωχή; Τι;

Απ.: Υπάρχουν τόσοι πολλοί, αστάθμητοι παράγοντες που μπορούν να καταστήσουν επισφαλή την οποιαδήποτε πρόβλεψη. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν ο αντικειμενικός σκοπός του ρωσικού επιτελείου είναι η πλήρης κατάληψη όλης της ουκρανικής επικράτειας, αυτό είναι ένα ενδεχόμενο. Ένα άλλο ενδεχόμενο είναι όπως θέλουν να ενώσουν την παράκτια ζώνη με αυτήν του Ντονμπάς και την Υπερδνειστερία.

• Η τελευταία είναι μια περιοχή μεταξύ Ουκρανίας και Μολδαβίας, στην οποίαν εδρεύει η πάλαι ποτέ 14η Σοβιετική Στρατιά. Σήμερα η Στρατιά ανεφοδιάζεται από αέρος. Δεν μπορούμε να πούμε αν θα εμπλακούν σε μια σύρραξη, η οποία θα προσλάβει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις ή αν θα αρκεστούν να πολιορκήσουν τις πόλεις, εξουδετερώνοντας τα κέντρα αντιστάσεως.

Μπορεί οι Ρώσοι και να μην εισέλθουν στις πόλεις της Ουκρανίας επειδή υπάρχει το κακό προηγούμενο της Τσετσενίας. Το να εμπλακεί ο ρωσικός στρατός σε έναν τέτοιο πόλεμο φθοράς, δεν νομίζω ότι συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των σχεδίων του ρωσικού επιτελείου.

Ερ.: Το «χαρτί» των πυρηνικών που ακούσαμε κάποια στιγμή να επισείει ο Πρόεδρος της Ρωσίας, είναι… μπλόφα;

Απ.: Κανείς δεν μπορεί να το ξέρει διότι ως τώρα οι προβλέψεις κυρίως των Δυτικών αναλυτών έχουν πέσει έξω.

Θεωρώ, όμως, ότι κανείς λογικός άνθρωπος δεν θα θέλει να κάνει χρήση πυρηνικών όπλων γιατί είναι πιθανό να ανοίξει το «Κουτί της Πανδώρας» και να προκληθούν αντίμετρα.

Ερ. Η εμπλοκή άλλων κρατών, χωρών – μελών του ΝΑΤΟ, χωρών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με αποστολή στρατιωτικού υλικού αλλά και με στρατιωτικά αεροσκάφη, μπορεί να γίνει αφορμή για επέκταση της πολεμικής σύρραξης; Κάποιοι έφθασαν να μιλήσουν ακόμη και για Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο…

Απ.: Ας περιοριστούμε στα δεδομένα που έχουμε αυτήν τη στιγμή. Η Ρωσία ανακοίνωσε αντίμετρα για τη βοήθεια που παρέχει η Δύση στην Ουκρανία, νομίζω όμως ότι ούτε αυτή επιθυμεί επέκταση του πολέμου.

• Βεβαίως, μετά την απόφαση του Κοινοβουλίου της Λετονίας, που επιτρέπει στους Λετονούς πολίτες να ενισχύσουν, εάν επιθυμούν, τους Ουκρανούς, δημιουργούνται άλλες παράμετροι τις διαστάσεις των οποίων δεν τις γνωρίζουμε.

Αλλά και στη Δύση συγκροτούνται ομάδες εθελοντών προκειμένου να ενισχύσουν τους Ουκρανούς. Αλλά δεν μιλάμε για επίσημες Ένοπλες Δυνάμεις κάποιας χώρας. Επομένως, το να κηρυχθεί πόλεμος μεταξύ ενός κράτους – μέλους του ΝΑΤΟ και Ρωσίας, κάτι που θα σημάνει ένα γενικευμένο πόλεμο μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας, βάσει του Άρθρου 5 της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, εκτιμώ ότι δεν είναι το πλέον πιθανό σενάριο.

Ερ.: Εσείς, πέραν των άλλων ιδιοτήτων σας, είσθε και συγγραφέας ενός βιβλίου που πραγματεύεται την ιστορία των ρωσο-ουκρανικών σχέσεων. Ίσως έχει αξία να δούμε και την ιστορία αυτών των δύο κρατών, είχαν τελικώς τόσο μεγάλες διαφορές που τους έφεραν στην πολεμική σύγκρουση;

Απ.: Η ιστορία των δύο λαών ξεκινά από πάρα πολύ παλαιά και οι δύο θεωρούν γενέθλια γη, την περιοχή του Κιέβου. Ο ουκρανικός εθνικισμός αρχίζει να μορφοποιείται κατ’ ουσίαν από τα μέσα του 19ου αιώνος, όπως και οι περισσότεροι εθνικισμοί, και στη Βαλκανική. Ας μην ξεχνάμε ότι έχουμε εθνικό ύμνο, εθνικά ποιήματα την περίοδο 1860 – 1870. Αλλά υπήρχε μία ειδοποιός διαφορά.

Πάρα πολλοί Ουκρανοί εργάζονταν σε χωράφια πλουσίων Ρώσων, άρα υπάρχει και το κοινωνικό στοιχείο. Αυτή η εθνοτική διαφοροποίηση παίρνει σάρκα και οστά όταν καταλύεται η πολυεθνική τσαρική αυτοκρατορία.

Στις 3 Μαρτίου 1918, έχουμε την υπογραφή της Συνθήκης του Μπρεστ – Λιτόφσκ, με την οποία οι μπολσεβίκοι παραδέχονται την ύπαρξη ενός ουκρανικού κράτους. Ακολούθησε η σύσταση της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας και ο Μεγάλος Λιμός, με εκατομμύρια θύματα λόγω της κολεκτιβοποίησης από το σταλινικό καθεστώς.

Τα θύματα υπολογίζονται σε 11 ως 16 εκατομμύρια, κανείς δεν ξέρει τον ακριβή αριθμό γιατί πολλοί έχουν ταφεί σε μαζικούς τάφους.

Ακολούθησε ο Μεγάλος Τρόμος την περίοδο 1936 – 39 σε όλη τη σοβιετική επικράτεια, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, όπου αρχικώς πολλοί Ουκρανοί καλοδέχθηκαν τους Γερμανούς και τους συμμάχους τους ως απελευθερωτές από το μπολσεβίκικο καθεστώς. Ωστόσο, αρκετοί πολέμησαν στο πλευρό των παρτιζάνων του Στάλιν και άλλοι εναντίον και των δύο.

Λήγει ο πόλεμος και συνεχίζεται κάτι που είναι ελάχιστο γνωστό: μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ‘50 διεξάγεται αντάρτικο από Ουκρανούς εθνικιστές.

Το 1954, ο Νικίτα Χρουστσόφ δίνει τη χερσόνησο της Κριμαίας στη Σοβιετική Δημοκρατία της Ουκρανίας. Κάποιοι λένε ότι το έκανε λόγω της Ουκρανής μητέρας του. Η κόρη του, Νίνα Χρούστσεβα το αρνείται και υποστηρίζει ότι αυτό έγινε για συγκεκριμένους οικονομικούς λόγους. Σε κάθε περίπτωση άνοιξε μια πληγή, που έγινε ακόμη χειρότερη με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Ερ.: Τι γίνεται, λοιπόν, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ;

Απ.: Η Ουκρανία γίνεται ανεξάρτητη και επιστρέφουν πολλοί που είχαν καταφύγει στη Δύση. Το 1997 οι δύο χώρες καταλήγουν σε συμφωνία για το μοίρασμα του στόλου της Μαύρης Θαλάσσης αλλά και τον αμοιβαίο σεβασμό των συνόρων, ενώ η Ρωσία νοίκιασε μία ναυτική βάση στην Κριμαία επί 20 χρόνια.

Η συμφωνία δεν ετηρήθη, ακολούθησε η λεγόμενη «Πορτοκαλί Επανάσταση», η ανατροπή του τότε Ουκρανού Προέδρου από τους πολίτες, η εγκαθίδρυση φιλοδυτικού καθεστώτος και από τότε αρχίζουν να αντιπαρατίθενται ανοιχτά οι ρωσικής καταγωγής πολίτες με τους Ουκρανούς που είναι υπέρ της εθνικής υπόστασης της Ουκρανίας.

• Ακολουθούν οι Συμφωνίες Μινσκ 1 και 2. Σύμφωνα με την τελευταία, η Ουκρανία απεδέχθη τη διευρυμένη αυτονομία του Ντονμπάς. Ακολούθως, η Μόσχα διαμαρτυρόταν επί οκτώ χρόνια ότι δεν τηρούνταν οι προαναφερθείσες Συμφωνίες, με το Κίεβο να αντιτείνει ότι δεν μπορούσε να τις εφαρμόσει γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε κατάλυση της κρατικής οντότητάς του.

Η Ρωσία υποστηρίζει ότι το ΝΑΤΟ είχε υποσχεθεί ότι δεν θα επεκτείνετο προς ανατολάς, το 1990. Εν τούτοις έχουν ενταχθεί 12 κράτη στο ΝΑΤΟ από τότε. Οι Δυτικοί απαντούν ότι με το Μνημόνιο της Βουδαπέστης (το 1994) η Ρωσία απεδέχθη να σεβαστεί την επικράτεια της Ουκρανίας με αντάλλαγμα όλα τα πυρηνικά όπλα της χώρας, κάτι για το οποίο έχουν μετανιώσει πάρα πολύ οι Ουκρανοί σήμερα. Ακολούθησαν ορισμένα εγκλήματα – όχι γενοκτονία – εις βάρος των ρωσόφωνων στην ανατολική Ουκρανία. Σε κάθε περίπτωση σήμερα έχουμε την απόπειρα κατάλυσης της κυριαρχίας ενός κράτους, επίθεση των ρωσικών στρατευμάτων σε όλη την επικράτεια από τρεις κατευθύνσεις και έναν πόλεμο που λαμβάνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις.