SARS-CoV-2: Το αλφαβητάρι των μεταλλάξεων – Πόσες είναι, ποιες είναι οι πιο επικίνδυνες, πόσο προστατεύουν τα εμβόλια

Από τους τοπικούς προσδιορισμούς μεταλλάξεων του SARS-CoV-2, που υποδήλωναν τη χώρα αρχικού εντοπισμού τους (πχ μετάλλαξη της Βραζιλίας), περάσαμε στις επιστημονικές ονομασίες τους (πχ B.1.351) κωδικές τεχνικές ονομασίες με συνδυασμούς γραμμάτων και αριθμών, οι οποίες  «είναι δύσκολες στην εκφορά και στο να τις θυμάται κανείς, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε λάθη», όπως παραδέχτηκε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, και για το λόγο αυτό αποφάσισε, τον προηγούμενο μήνα, να απλοποιήσει την ορολογία στη δημόσια συζήτηση, δίνοντας στα μεταλλαγμένα στελέχη του κοροναϊού, ονόματα με βάση το ελληνικό αλφάβητο: Άλφα, Βήτα Γάμμα κλπ.

Της Ρούλας Σκουρογιάννη

Υπάρχει και άλλη κατηγοριοποίηση των μεταλλάξεων καθώς το CDC διακρίνει 3 επίπεδα επικινδυνότητας των παραλλαγών:

Παραλλαγή ενδιαφέροντος (υποδηλώνει στελέχη που χρήζουν στενής παρακολούθησης λόγω του αναδυόμενου κινδύνου τους), παραλλαγή ανησυχίας (υποδηλώνει στελέχη που ενέχουν πρόσθετους κινδύνους για την παγκόσμια δημόσια υγεία) και παραλλαγή υψηλής ανησυχίας (προς το παρόν δεν υπάρχουν μεταλλάξεις σε αυτήν την κατηγορία).Οι Άλφα (B.1.1.7), Βήτα (B.1.351), Δέλτα (B.1.617.2) και Γάμμα (P.1) κατηγοριοποιούνται ως «παραλλαγές ανησυχίας» από τον ΠΟΥ, με την ταξινόμηση να υποδεικνύει ότι είναι πιο μεταδοτικές και πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν, οδηγώντας σε πιο σοβαρή ασθένεια. 

• Οι τέσσερις παραλλαγές που προκαλούν ανησυχία φέρουν όλες πολλαπλές μεταλλάξεις που επηρεάζουν την πρωτεΐνη spike. Αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσον οι άνθρωποι που έχουν αναπτύξει αντισώματα έναντι του «κανονικού» ή «άγριου τύπου» στελέχους – είτε από εμβόλιο είτε επειδή έχουν αναρρώσει από τον Covid – θα είναι σε θέση να καταπολεμήσουν τις νέες μεταλλάξεις.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι μεταλλάξεις που προκαλούν ανησυχία οδηγούν σε μείωση της αποτελεσματικότητας του εμβολίου σε διάφορους βαθμούς, αν και τα εμβόλια διατηρούν ως επί το πλείστον την ικανότητά τους να προστατεύουν από σοβαρή ασθένεια, σύμφωνα με τον ΠΟΥ.

Το αλφαβητάρι των μεταλλάξεων

Άλφα (B.1.1.7) – Βρετανία

Εντοπίστηκε στην Αγγλία τον Σεπτέμβριο του 2020 και προκάλεσε μια χειμερινή αύξηση των κρουσμάτων που έστειλε το Ηνωμένο Βασίλειο σε παρατεταμένο lockdown τον Ιανουάριο. Της χώρες, ιδίως στην Ευρώπη, ακολούθησαν το Ηνωμένο Βασίλειο στην εκ νέου επιβολή περιορισμών της μετακινήσεις. Στις ΗΠΑ, η Άλφα ήταν κυρίαρχο στέλεχος και έχει αναφερθεί σε τουλάχιστον 173 χώρες, σύμφωνα με τον ΠΟΥ. Πιθανόν να αποτελεί σοβαρότερη απειλή για της γυναίκες.

Βήτα (B.1.351) Νότιος Αφρική

Η μετάλλαξη εμφανίστηκε στη Νότια Αφρική τον Αύγουστο του 2020 και οδήγησε σε αναζωπύρωση των κρουσμάτων Covid που κατέκλυσε το νότιο τμήμα της Αφρικής. Έχει αναφερθεί σε τουλάχιστον 122 χώρες.

Γάμμα (P.1) Βραζιλία / Ιαπωνία

Εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην πόλη Μανάους του Αμαζονίου τον Δεκέμβριο του 2020 και συνέβαλε σε μια έξαρση των κρουσμάτων που επιβάρυνε το σύστημα υγείας της Βραζιλίας και οδήγησε σε ελλείψεις οξυγόνου. Έχει αναφερθεί σε τουλάχιστον 74 χώρες.

Δέλτα (B.1.617.2) Ινδία

Από την Ινδία, όπου πυροδότησε ένα δραματικό κύμα κρουσμάτων Covid-19, η ταχέως εξαπλούμενη μετάλλαξη έχει εντοπιστεί σε τουλάχιστον 104 χώρες. Εκτιμάται ότι είναι 55% πιο μεταδοτική από την άλφα και σχεδόν δύο φορές πιο μολυσματική από το αρχικό στέλεχος που ξεκίνησε από την Κίνα στο τέλος του 2019. Δεδομένα από τη Σκωτία δείχνουν ότι οι ασθενείς με Covid που μολύνθηκαν από τη δέλτα είχαν 1,8 φορές περισσότερες πιθανότητες να νοσηλευτούν σε νοσοκομείο από εκείνους με μόλυνση άλφα. Δυνητικά, αυξάνει τον κίνδυνο επαναμόλυνσης σε άτομα που έχουν αναρρώσει από Covid που προκλήθηκε από άλλο στέλεχος.

Έψιλον (B.1.429) Καλιφόρνια

Η μετάλλαξη έψιλον χαρακτηρίστηκε πρόσφατα ως μετάλλαξη ανησυχίας. Εντοπίστηκε πρώτη φορά στην Καλιφόρνια από τα τέλη του 2020 (σήμερα έχουν εντοπιστεί περίπου 46.000 κρούσματα στις ΗΠΑ) και έχει εξαπλωθεί σε 34 άλλες χώρες (σε μικρό αριθμό κρουσμάτων μέχρι στιγμής).

Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η μετάλλαξη Έψιλον είναι πιο ανθεκτική στα εμβόλια.

Πώς εξηγείται:

Η πρωτεΐνη ακίδα παίζει σηματικότατο ρόλο για την πρόσδεση του ιού στα ανθρώπινα κύτταρα και την έναρξη της λοίμωξης. Στη μετάλλαξη έψιλον, τρία αμινοξέα της πρωτεΐνης ακίδας αντικαθίστανται από διαφορετικά αμινοξέα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή της δομής της πρωτεΐνης στον χώρο, γεγονός που εμποδίζει πλέον τα αντισώματα να αναγνωρίσουν την πρωτεΐνη. Τελική συνέπεια είναι να μετριάζεται η εξουδετερωτική ισχύς που έχουν τα αντισώματα που έχουν προέλθει είτε από τον εβολιασμό είτε από προηγούμενη λοίμωξη με τον ιό. Τέτοιες μεταλλάξεις έχουν τη δυνατότητα να αποφεύγουν και ειδικά μονοκλωνικά αντισώματα που χρησιμοποιούνται στην κλινική πράξη ως θεραπευτικά μέσα.

Λάμδα (C.37) Περού

Ανιχνεύθηκε για πρώτη φορά στο Περού το Δεκέμβριο του 2020 και έκτοτε έχει εξαπλωθεί σε 27 χώρες (και στην Ευρώπη). Η μετάλλαξη Λάμδα δεν έχει έρθει ακόμα στην Ελλάδα. Αποτελεί,  πλέον, περίπου το 82% των νέων κρουσμάτων στο Περού, από 50% το Μάρτιο και μόλις 0,5% στο τέλος του προηγούμενου έτους. Στη γειτονική Χιλή, η Λάμδα αποτελεί πια σχεδόν το ένα τρίτο των νέων περιστατικών λοίμωξης Covid-19. Είναι η πιο πρόσφατη μετάλλαξη του κοροναϊού που έχει τραβήξει την προσοχή του ΠΟΥ και προβληματίζει επίσης ορισμένους επιστήμονες εξαιτίας των κάπως «ασυνήθιστων» μεταλλάξεων που αυτή περιλαμβάνει. Η συγκεκριμένη μετάλλαξη έχει μεγάλη ταχύτητα μετάδοσης, ωστόσο δεν είναι ακόμα γνωστό κατά πόσο είναι πιο επικίνδυνη από τις υπόλοιπες.

Κάππα B.1.617.1 Ινδία

Την ινδική παραλλαγή B.1.617 του κοροναϊού, οι ειδικοί τη διακρίνουν σε δύο διαφορετικές παραλλαγές της: την B.1.617.2 που έχει κατηγοριοποιηθεί ως «παραλλαγή ανησυχίας» και της έχει δοθεί η ονομασία «Δέλτα» και την B.1.617.1, η οποία παρουσιάζει επιστημονικό ενδιαφέρον, έχει κατηγοριοποιηθεί ως «παραλλαγή ενδιαφέροντος» και έχει ονομαστεί «Κάππα». Η συγκεκριμένη μετάλλαξη σαρώνει την Αυστραλία και κυρίως τη Μελβούρνη. Η μετάδοσή της είναι ταχύτατη. Αξίζει να σημειωθεί ότι εμφανίζει εντελώς διαφορετικά συμπτώματα από το αρχικό στέλεχος του ιού: Προκαλεί πόνο στην κοιλιά και διάρροια. Στην Ελλάδα, έως πρόσφατα, είχε βρεθεί μόλις ένα κρούσμα της εν λόγω μετάλλαξης στην Πάτρα.

Η κατανόηση του μηχανισμού με τον οποίο οι μεταλλάξεις έχουν τη δυνάτητα να μετριάζουν λίγο ή πολύ την προστατευτική δράση των αντισωμάτων προβάλλει και υπογραμίζει την αναγκαιότητα αφενός της συνεχούς εγρήγορσης για την νόσο COVID-19 και αφετέρου της ανάπτυξης φαρμάκου που θα αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τη νόσο σκοτώνοντας τον ιό στο αρχικό του στάδιο. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Φλόριντα διαπίστωσαν ότι για τα εμβόλια Covid που κυκλοφορούν σε παγκόσμια κλίμακα, το στέλεχος άλφα οδήγησε σε «κάπως μειωμένη» αποτελεσματικότητα σε σύγκριση με το άγριο στέλεχος, ενώ οι παραλλαγές βήτα και γάμμα οδήγησαν σε σημαντικά χαμηλότερη αποτελεσματικότητα. Όσον αφορά τη δέλτα, τα δεδομένα από τo Public Health England δείχνουν ότι τα εμβόλια είναι λιγότερο αποτελεσματικά στην πρόληψη της συμπτωματικής νόσου σε σύγκριση με την άλφα, ειδικά μετά από μία μόνο δόση.