Λιβύη η επόμενη μέρα: “Ενοχική” επιστροφή της EE, ο ρόλος της Tουρκίας – Μετέωρο το βήμα της Αθήνας για το τουρκολιβυκό μνημόνιο;

Τις τελευταίες μέρες στην Τρίπολη επέστρεψε λίγο από την παλιά αίγλη με τις τόσες πολλές επισκέψεις υψηλών προσκεκλημένων κυρίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία σαν να μην έχει αναγνωρίσει τα λάθη του πρόσφατου παρελθόντος βιάζεται να προωθήσει τα συμφέροντα της αλλά με κίνδυνο να μειώσει τις προοπτικές για μακροπρόθεσμη σταθερότητα.

Επιμέλεια Παναγιώτης Ι. Δρίβας

Μέσα σε διάστημα ενός μηνός επισκέφθηκαν τη Λιβύη αρχικά οι υπουργοί εξωτερικών Ιταλίας, Γερμανίας, Γαλλίας, στη συνέχεια ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σάρλ Μισέλ και ακολούθως οι πρωθυπουργοί Ιταλίας, Ελλάδας και Μάλτας. Και τη Δευτέρα ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας.

• Αφορμή, η νέα κυβέρνηση εθνικής ενότητας με πρωθυπουργό τον Αμπντέλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά, η οποία αποτελεί την καλύτερη ελπίδα που έχει η Λιβύη για να βρεθεί επιτέλους μια λύση, έπειτα από μια δεκαετία χάους.

Ωστόσο, τα προβλήματα παραμένουν πολλά και μεγάλα. Στους δρόμους, την εξουσία ασκούν ακόμη “πολέμαρχοι”, με ένοπλες ομάδες που λεηλατούν τον πετρελαϊκό πλούτο της χώρας. Οι ξένες δυνάμεις που στήριξαν τις δύο αντίπαλες πλευρές δεν έχουν αποσύρει τους μαχητές και τα όπλα τους. Και Λίβυοι πολιτικοί ηγέτες που φοβούνται ότι θα απωλέσουν την επιρροή τους μπορεί να σαμποτάρουν την πολιτική μετάβαση.

Μια ένδειξη της συνεχιζόμενης αβεβαιότητας είναι ορατή σε όποιον προσπαθήσει να διασχίσει τη χώρα οδικώς:

• ο κεντρικός παραλιακός αυτοκινητόδρομος παραμένει κλειστός ανάμεσα στη Μιζράτα και τη Σύρτη, όπου είχε σταθεροποιηθεί το πολεμικό μέτωπο το περασμένο καλοκαίρι. Μια επιτροπή επίβλεψης της εκεχειρίας που συγκροτήθηκε πέρσι δεν έχει κάνει μεγάλη πρόοδο μέχρι τώρα για να ανοίξει και πάλι.

Όλοι ελπίζουν ότι η νέα κυβέρνηση θα είναι σε θέση να εδραιώσει την εύθραυστη σταθερότητα που έχει κερδίσει τόσο οδυνηρά. Και για να συμβεί αυτό, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να αποδείξουν ότι έμαθαν από τα διδάγματα του τι πήγε στραβά την τελευταία φορά, να συνεργαστούν για να βοηθήσουν τη νόμιμη κυβέρνηση και όχι να εξαγάγουν τις δικές τους αντιπαλότητες στην ήδη κατακερματισμένη χώρα.

Η στάση των Ευρωπαίων

Δεν είναι τυχαίο, ότι Λίβυοι διπλωμάτες, επεσήμαναν ως σημειολογία ότι την ώρα που προσγειωνόταν στην Τρίπολη ο Μισέλ, συμπληρωνόταν η δεύτερη επέτειος από την έναρξη του πολέμου. Τότε ο Χαλίφα Χαφτάρ, διοικητής με έδρα την Ανατολική Λιβύη (και ανοιχτά ευνοούμενος της Αθήνας) υποστηριζόμενος από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Ρωσία και την Αίγυπτο, ξεκίνησε μια επίθεση εναντίον της τότε διεθνώς αναγνωρισμένης Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας ή GNA.

• Η επίθεση Χαφτάρ ξεκίνησε την ημέρα που ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες επισκέφθηκε τη Λιβύη για να επικυρώσει μια επικείμενη διάσκεψη ειρήνης. Πυροδότησε 18 μήνες σφοδρών μαχών, προσέλκυσε ξένους μισθοφόρους από όλες τις πλευρές και διεθνοποίησε τη σύγκρουση. Η τουρκική επέμβαση – μετά από αίτημα του GNA – άλλαξε τη στρατιωτική ισορροπία δυνάμεων και ανάγκασε τον Χαφτάρ να υποχωρήσει, μαζί με τους Ρώσους μισθοφόρους που βρίσκονταν στις τάξεις του.

Αυτή η ιστορία είναι σημαντική όχι μόνο επειδή ο “πόλεμος της Τρίπολης” εξακολουθεί να ρίχνει μεγάλη σκιά στη Λιβύη, αλλά και επειδή στην Ευρώπη οι επίσημες αφηγήσεις για το τι συνέβη – και πώς η Ευρώπη αντέδρασε- συχνά έρχονται σε αντίθεση με τις επικρατούσες αντιλήψεις στη Λιβύη.

Στην Τρίπολη θεωρούν ότι οι Ευρωπαίοι φάνηκαν διστακτικοί να τον καταδικάσουν. Φοβόντουσαν, ή χειρότερα, περίμεναν να δουν αν ο στρατηγός θα μπορούσε να νικήσει. Παράλληλα δεν μπορεί να αγνοηθεί η διάχυτη πεποίθηση ότι το Παρίσι υποστήριξε σιωπηρώς τον Χάφταρ γεγονός που έχει πυροδοτήσει αντιγαλλικά αισθήματα.

Η κατάπαυση του πυρός τον περασμένο Οκτώβριο επέτρεψε την επανάληψη μιας διαδικασίας ειρήνευσης στο πλαίσιο του ΟΗΕ με γερμανικές διπλωματικές προσπάθειες και κατέληξε στο φόρουμ πολιτικού διαλόγου της Λιβύης (LPDF), από το οποίο προέκυψε η νέα κυβέρνηση.

Οι επενδύσεις… ενώνουν

Οι διπλωματικές αποστολές επέστρεψαν στην πρωτεύουσα της Λιβύης ενώ ένας μεγιστάνας από το λιμάνι της Μισράτα, ο πρωθυπουργός Ντμπεϊμπά θέλει τώρα να παρουσιάσει τη Λιβύη ως ανοιχτή χώρα στις επενδύσεις, ένα μήνυμα που φαίνεται να κυριάρχησε τις πρόσφατες συζητήσεις του με τους Ευρωπαίους ηγέτες.

Η Τρίπολη συζητάει πλέον για συμβόλαια ανοικοδόμησης και άλλες επενδυτικές συμφωνίες. Δελεαστικό μεν στην αισιοδοξία που εκπέμπει η συγκυρία, όμως δεν πρέπει να παραγνωρίζονται τα πιθανά σύννεφα καταιγίδας στον ορίζοντα.

• Αν και σε ευνοϊκότερη κατάσταση, οι νέες πραγματικότητες περιλαμβάνουν την αυξημένη τουρκική επιρροή στα δυτικά και μια εδραιωμένη ρωσική παρουσία πιο ανατολικά. Δύο καταστάσεις με τις η ΕΕ οφείλει να ισορροπήσει.

Εδώ αξίζει να αναφερθεί και η αμφιθυμία του Χαφτάρ προς τη νέα κυβέρνηση. Οι προσπάθειες ενοποίησης των στρατιωτικών δυνάμεων δείχνουν σημάδια επιβράδυνσης. Οι ξένοι μαχητές που στάλθηκαν από την Τουρκία από τη μία πλευρά και οι σύμμαχοι του Χαφτάρ από την άλλη εξακολουθούν να είναι παρόντες, παρά τις υποσχέσεις ότι θα έχουν αποχωρήσει έως τον Ιανουάριο.

Αυτό που θα συμβεί στη συνέχεια θα εξαρτηθεί από τις αποφάσεις που θα ληφθούν στην Τρίπολη – αλλά και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Η διεξαγωγή εθνικών εκλογών στη Λιβύη οκτώ μήνες από τώρα φαντάζει φιλόδοξο σχέδιο, όχι μόνο λόγω της εύθραυστης κατάστασης ασφάλειας αλλά και επειδή το συνταγματικό πλαίσιο για μια τέτοια ψηφοφορία παραμένει αμφισβητούμενο.

Η παρουσία της Τουρκίας αποτελεί ακόμη μία πρόκληση. Η συνεργασία με την Άγκυρα στη Λιβύη δεν είναι εύκολη υπόθεση για το σύνολο των χωρών της ΕΕ.

Ο δύσκολος ρόλος της Αθήνας

Και ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση θα επιδιώξει μια ενοποιημένη στάση έναντι της νέας κατάστασης προς αποκατάσταση της αξιοπιστίας της, μη εξαιρώντας την εδραιωμένη παρουσία της Άγκυρας, για την Αθήνα ο ενεργός ρόλος στην «επόμενη μέρα της Λιβύης», δεδομένων και των τουρκικών επιδιώξεων, είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην ατζέντα της ελληνικής διπλωματίας. 

Όμως όσο επικεντρώνεται στον πρωτεύοντα στόχο κατάργησης του Τουρκολιβυκού μνημονίου το οποίο χαρακτηρίζεται άκυρο και ανυπόστατο, γίνεται ακόμη πιο περίπλοκος, δεδομένων και των λαθών του παρελθόντος:

• Η πρεσβεία είχε προγραμματιστεί να ανοίξει πριν από το 2018 –μάλιστα, είχε προβεί σε σχετικές συνεννοήσεις ήδη από τότε και νωρίτερα με την Ιταλία για κοινή διπλωματική εκπροσώπηση ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Κοτζιάς. Την καθυστέρηση η χώρα την «πλήρωσε» με το ότι αιφνιδιάστηκε με το τουρκολιβυκό μνημόνιο.
• Απελάθηκε με άκομψο τρόπο ο Λίβυος πρέσβης στην Αθήνα και η ελληνική διπλωματία κινήθηκε με τρόπο και με αναλύσεις τύπου «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου».
• Υποστήριξη του στρατηγού Χαφτάρ στον οποίο προσφέραμε έξω από τη «Μεγάλη Βρετανία» υποδοχή… αρχηγού κράτους που υποτίθεται πως ήταν εκείνος που θα νικούσε τον Σάρατζ, ο οποίος είχε συνομολογήσει με τον Ερντογάν το περίφημο τουρκολιβυκό σύμφωνο.

Εν τέλει, τα πράγματα αποδείχθηκαν κάπως σύνθετα, οι δύο πλευρές τα βρήκαν και τώρα η Ελλάδα προσπαθεί να ρίξει γέφυρες στην προσωρινή κυβέρνηση εθνικής ενότητας στη Λιβύη προκειμένου να «ξηλώσει» το τουρκολιβυκό σύμφωνο.

Ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης κατά την επίσκεψη του πίεσε για την ακύρωση της αμφιλεγόμενης συμφωνίας για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών που υπέγραψε η κυβέρνηση Σάρατζ με την Τουρκία τον Νοέμβριο του 2019.

Η πραγματικότητα είναι ότι ο προσωρινός και μεταβατικός λίβυος πρωθυπουργός δεν έχει καμία δικαιοδοσία ούτε να υπογράψει καινούργιες διεθνείς συμφωνίες, ούτε να ανατρέψει τις ήδη συνομολογημένες.

Και όχι μόνο αυτό αλλά μετά τη συνάντηση με τον έλληνα πρωθυπουργό έσπευσε στην Άγκυρα για να συναντηθεί με τον τούρκο πρωθυπουργό και να επιβεβαιώσουν τη δέσμευσή τους στο τουρκολιβυκό σύμφωνο. Οι δύο ηγέτες υπέγραψαν επίσης σειρά συμφωνιών που έχουν στόχο την ενίσχυση της συνεργασίας, ιδίως της οικονομικής, μεταξύ των δύο χωρών.

Επιπλέον θέμα διεθνούς επιρροής δεν υπάρχει, αφού η Ελλάδα δεν καλείται και δεν συμμετέχει στα διεθνή fora για το Λιβυκό. 

Το ερώτημα λοιπόν αν θεωρήσουμε δεδομένο ότι οι επενδύσεις δεν μπαίνουν στη σφαίρα της διπλωματικής συζήτησης, είναι τί έχει να προσφέρει τώρα η Αθήνα στην Τρίπολη για να μεταβάλει στάση.

Μπορούν λόγου χάρη να αποτελέσουν σημείο περαιτέρω διπλωματικής ανάλυσης οι δηλώσεις του αναπληρωτή πρωθυπουργού της Λιβύης “για το παράνομο “μνημόνιο” που υπεγράφη από τη Διοίκηση του GNA και την Τουρκία για τις θαλάσσιες ζώνες”; Δήλωση για την οποία ευχαρίστησε ο Υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας κατά την επίσκεψή του στην Τρίπολη.

Η μήπως τελικά η αλήθεια κρύβεται στην τοποθέτηση του κ. Δένδια ότι “η Ελλάδα είναι στη διάθεση της Λιβύης για να συμφωνήσουμε στις θαλάσσιες ζώνες μας”;

Στη… διάθεση και όχι μόνο της Τρίπολης. Όποτε και αν τελικά αυτή εκδηλωθεί…

Με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ, politico.eu