21 Δεκεμβρίου 1925: Πρεμιέρα στη Μόσχα για το “Θωρηκτό Ποτέμκιν” του Σεργκέϊ Αϊζενστάϊν

Σαν σήμερα στις 21 Δεκεμβρίου του 1925 κάνει πρεμιέρα στη Μόσχαστους κινηματογράφους η ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν «Θωρηκτό Ποτέμκιν»

Ασπρόμαυρη κινηματογραφική ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν (1898 – 1948), σοβιετικής παραγωγής 1925. Θεωρείται η πληρέστερη ταινία του βωβού κινηματογράφου και ένα από τα αριστουργήματα της έβδομης τέχνης.

Η ταινία υπήρξε παραγγελία της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης προς τον σκηνοθέτη, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα εικοσάχρονα της αποτυχημένης εξέγερσης του 1905 στην τσαρική Ρωσία, που αποτέλεσε προάγγελο της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917. Ο Αϊζενστάιν επικεντρώθηκε σε ένα πραγματικό γεγονός, την εξέγερση στο θωρηκτό Ποτέμκιν (Ποτιόμκιν ακριβέστερα), οι ναύτες του οποίου στασίασαν κατά των αξιωματικών τους και το οδήγησαν στην Οδησσό.

Η ταινία διάρκειας 65 λεπτών αποτελείται από πέντε επεισόδια: «Άνδρες και Σκουλήκια» (οι ναύτες διαμαρτύρονται για το χαλασμένο φαγητό), «Δράμα στο Λιμάνι» (οι ναύτες επαναστατούν), «Ένας νεκρός καλεί για Δικαιοσύνη» (ο λαός της Οδησσού κλαίει το νεκρό αρχηγό), «Τα σκαλιά της Οδησσού» (Οι στρατιώτες του Τσάρου αιματοκυλούν την Οδησσό), και «Συνάντηση με τη ναυτική μοίρα» (οι τσαρικές δυνάμεις ενώνονται με τους στασιαστές του Ποτέμκιν). Ο Αϊζενστάιν χρησιμοποίησε ερασιτέχνες ηθοποιούς για να αποδώσουν καλύτερα τους χαρακτήρες της ταινίας.

Το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» είναι ένα κλασσικό δείγμα προπαγανδιστικού κινηματογράφου, υψηλής όμως αισθητικής, με τον κακό τσάρο και τους καλούς επαναστάτες. Δεν είναι τυχαίο ότι ένας από τους θαυμαστές της ταινίας υπήρξε ο διαβόητος Γιόζεφ Γκέμπελς. «Είναι ένα καταπληκτικό φιλμ, χωρίς όμοιό του στην ιστορία του κινηματογράφου. Ένας άνθρωπος χωρίς σταθερό πολιτικό υπόβαθρο, εύκολα θα μπορούσε να γίνει Μπολσεβίκος» είχε δηλώσει ο Υπουργός Προπαγάνδας του Χίτλερ.

Σε διαφορετικό μήκος κύματος ο γάλλος θεωρητικός του κινηματογράφου Ζαν Μιτρί: «Έργο προπαγάνδας ναι, αλλά με το ευγενέστερο νόημα, που μπορεί να έχει αυτή η λέξη. Όπως όλα τα μεγάλα έργα τέχνης του παρελθόντος, που εκφράζουν μια στιγμή της παγκόσμιας συνείδησης, το “Θωρηκτό Ποτέμκιν” παρουσιάζει την εξόρμηση ενός λαού, που είναι συσπειρωμένος γύρω από την ίδια ιδέα, το ίδιο εθνικό αίσθημα. Ακριβώς όπως υπήρξαν η Ιλιάδα και η Οδύσσεια για τους Έλληνες ή τα ηρωικά μεσαιωνικά έπη για τον Δυτικό Πολιτισμό».

Η κορυφαία στιγμή του έργου θεωρείται το τέταρτο επεισόδιο με το μακελειό στα σκαλιά της Οδησσού, που θεωρείται η καλύτερη σκηνή στην ιστορία του κινηματογράφου. Έχει ως θέμα τη βία που άσκησαν οι άνδρες της Λευκής Φρουράς του Τσάρου εναντίον του λαού. Το διασκορπισμένο και πανικόβλητο πλήθος που κατεβαίνει τρέχοντας τα σκαλιά κι αμέσως μετά οι Λευκοφρουροί, που σχεδόν μηχανικά με στρατιωτικό βηματισμό, κατεβαίνουν πυροβολώντας, παρουσιάζονται από τον Αϊζενστάιν με εναλλαγές πλάνων, που συγκρούονται και αντιπαρατίθενται με μια ρυθμική θαυμαστής ακρίβειας και αποτελεσματικότητας.

Αυτή η σκηνή είναι το καλύτερο παράδειγμα της θεωρίας του Αϊζενστάιν περί μοντάζ. Είναι το λεγόμενο «μοντάζ – ατραξιόν» ή «ιδεολογικό μοντάζ», η άμεση διαδοχή δύο κινηματογραφικών πλάνων, που πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να προκαλεί σοκ στον θεατή. Αυτό το σοκ είναι που θα φωτίσει και θα αποκαλύψει μια ιδέα, ένα συγκεκριμένο σύμβολο. Πολλοί κατοπινοί σκηνοθέτες έχουν αποτίσει φόρο τιμής στη συγκεκριμένη σκηνή, όπως ο Μπράιαν Ντε Πάλμα («Οι Αδιάφθοροι»), Φράνσις Φορντ Κόπολα («Ο Νονός»), Τζορτζ Λούκας («Πόλεμος των Άστρων: Η εκδίκηση των Σιθ»), ενώ κάποιοι άλλοι βρήκαν την ευκαιρία να τη διακωμωδήσουν, όπως ο Γούντι Άλεν («Μπανάνες», «Ο Ειρηνοποιός»), Τζέρι Τζάκερ («Τρελές Σφαίρες 33 1/3») και Τέρι Γκίλιαμ («Μπραζίλ»).

Το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» έκανε πρεμιέρα στη Μόσχα στις 21 Δεκεμβρίου 1925, χωρίς να σημειώσει ιδιαίτερη επιτυχία, γεγονός που στενοχώρησε τον Αϊζενστάιν. Τη δόξα και τη φήμη η ταινία την κέρδισε όταν προβλήθηκε στη Δύση. Στη χώρα μας πρωτοπροβλήθηκε αρκετά καθυστερημένα, στις 21 Ιανουαρίου 1952.

ΠΗΓΗ: sansimera.gr