Συνέντευξη Ευ. Φιλόπουλος: Η πρώιμη διάγνωση και οι στοχευμένες θεραπείες έχουν βελτιώσει εξαιρετικά τα δεδομένα στον καρκίνο του μαστού

Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο σε γυναίκες. Ωστόσο, πρέπει να αναφέρουμε ότι η πρόοδος στην έγκαιρη διάγνωση, αλλά και στη θεραπευτική προσέγγιση, έχουν οδηγήσει σε βελτίωση της επιβίωσης και της ποιότητας ζωής των γυναικών με καρκίνο μαστού.

Συνέντευξη στη Ρούλα Σκουρογιάννη

Η αλήθεια είναι ότι, για να κατανοήσουμε τις κοινωνικές διαστάσεις της ασθένειας και την αναγκαιότητα όλης της προσπάθειας που γίνεται από γιατρούς και ερευνητές για την ενημέρωση, την έγκαιρη διάγνωση, τις στοχευμένες θεραπείες, αλλά και τη συνεχιζόμενη έρευνα στον τομέα, αρκεί να προσέξουμε την εικόνα που μας δίνουν οι αριθμοί:   

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας:

• Περισσότερες από 1.600.000 γυναίκες το χρόνο διαγιγνώσκονται με καρκίνο του μαστού, σε όλο τον κόσμο.
• Στην Ευρώπη, περισσότερες από 450.000 γυναίκες εμφανίζουν καρκίνο στο μαστό, ενώ
• Περίπου 140.000 χάνουν τη ζωή τους λόγω της ασθένειας
• Στην Ελλάδα αναφέρονται 6.000 περίπου νέες περιπτώσεις το χρόνο, ενώ υπολογίζεται ότι 1 στις 8 γυναίκες παγκοσμίως θα παρουσιάσει καρκίνο μαστού σε κάποια φάση της ζωής της.

Η πρόληψη και η εξατομικευμένη φροντίδα του καρκίνου του μαστού

Οι μέθοδοι διάγνωσης και θεραπείας έχουν εξελιχθεί σε σημαντικό βαθμό, ώστε να είναι δυνατή η διάγνωση της νόσου σε πρώιμο στάδιο, τότε που μπορεί να αντιμετωπιστεί με επιτυχία.

Η έγκαιρη διάγνωση, η εξατομίκευση της θεραπείας και η διαχείριση των θεραπευτικών εναλλακτικών από διεπιστημονικές ομάδες ειδικών σε εξειδικευμένα κέντρα μαστού οδηγούν αποδεδειγμένα σε καλύτερη θεραπευτική προσέγγιση και υψηλότερα ποσοστά επιβίωσης των γυναικών με καρκίνο μαστού.

Τα σημεία που σήμερα δείχνουν την πρόοδο στον τομέα είναι:

• Ο εξατομικευμένος προ συμπτωματικός έλεγχος που δίνει τη δυνατότητα έγκαιρης διάγνωσης πολύ μικρών όγκων
• Η σύγχρονη χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου μαστού που δίνει καλό αισθητικό αποτέλεσμα στο μαστό και η μείωση των επιπλοκών από τη χειρουργική της μασχάληςΗ προηγμένη γονιδιακή έρευνα και η τεχνολογία που επιτρέπει την ανάλυση γονιδίων που εμπλέκονται στον κληρονομούμενο καρκίνο του μαστού
• Οι θεαματικές εξελίξεις στο πεδίο της μοριακής βιολογίας που έχουν οδηγήσει σε ταυτοποίηση των οδών της καρκινογένεσης, στην ανάλυση των μηχανισμών αντίστασης στις θεραπείες και σε νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις.
• Οι νέες ακτινοθεραπευτικές τεχνικές, που προσφέρουν εξαιρετική ογκολογική ασφάλεια και κοσμητικό αποτέλεσμα, μειώνοντας σε μεγάλο βαθμό την ακτινοβόληση ζωτικών οργάνων όπως η καρδιά και οι πνεύμονες.

Πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία, για το ανεξάντλητο αυτό θέμα, μας δίνει ο Ογκολόγος-Χειρουργός,  Ευάγγελος Φιλόπουλος, Πρόεδρος Ελληνικής Αντικαρκινινής Εταιρείας, στη συζήτηση που ακολουθεί.

–Κύριε Φιλόπουλε, να αρχίσουμε από τα θετικά: Τα τελευταία χρόνια έχουμε μικρή αύξηση των ποσοστών εμφάνισης καρκίνου μαστού (0.4% ανά έτος ). Σωστά;

Ναι, υπάρχει σταθεροποίηση στην αύξηση, σε αντίθεση με τον καρκίνο του πνεύμονα που έχει μειωθεί αισθητά, λόγω της μείωσης της καπνιστικής συνήθειας. Έτσι, ο καρκίνος του μαστού έχει περάσει στην πρώτη θέση θνητότητας και για τα δύο φύλα, στις ΗΠΑ (εκεί έχουμε αναλυτικά δεδομένα), αλλά και γενικότερα.

–Αυτό μπορεί να οφείλεται και στην υπερδιάγνωση;

Σε ένα μεγάλο ποσοστό ναι! Με τη διάδοση του πληθυσμιακού ελέγχου (screening) διαγιγνώσκονται μη διηθητικά καρκινώματα, ορισμένα εκ των οποίων θα έμεναν αδιάγνωστα αλλιώς, δε θα προκαλούσαν πρόβλημα, και η γυναίκα θα έφευγε από τη ζωή σε μεγάλη ηλικία χωρίς να τα γνωρίζει ή και από άλλη αιτία ή από φυσικά αίτια αλλά σίγουρα όχι από τον καρκίνο του μαστού.

Το ζήτημα είναι ότι όταν τα συναντάμε ως εύρημα στη μαστογραφία, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποια είναι τα ακίνδυνα και ποια τα επικίνδυνα για τη ζωή. Γενικότερα, δε γνωρίζουμε ποια θα είναι η εξέλιξη ενός ευρήματος.

Έχει φανεί ότι οι δυνατότητες θεραπείας είναι πολύ περισσότερες όταν ανευρίσκεται ένας καρκίνος στα πρώτα στάδια της εκδήλωσής του, εκτός από τους καρκίνους που έχουν επιθετική συμπεριφορά, όπως οι τριπλά αρνητικοί, οι HER2 θετικοί, οι οποίοι τώρα με τις στοχευμένες θεραπείες έχουν βελτιωθεί σημαντικά. Παίζουν ρόλο πολλοί παράγοντες.

–Η θνητότητα –ο αριθμός των θανάτων– από καρκίνο μαστού έχει σημαντική μείωση (40% από το 1989 μέχρι το 2020) σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του American Cancer Society. Πού οφείλεται αυτή η σημαντικά θετική εξέλιξη;

Ναι, έχει βελτιωθεί πολύ η κατάσταση. Περίπου 40% έχει βελτιωθεί και η 10ετής επιβίωση, κάτι πολύ σημαντικό που μας κάνει όλους να μιλάμε για ιασιμότητα στον καρκίνο του μαστού. Έχουμε τέτοια μακροχρόνια επιβίωση, που φεύγουν οι γυναίκες από κάτι άλλο παρά από καρκίνο. Όλα αυτά οφείλονται στο screening και στις θεραπείες. Οι θεραπείες έχουν βελτιωθεί σημαντικά.
Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι δύο ήταν τα σημαντικά σημεία που καθόρισαν την εξέλιξη του καρκίνου του μαστού: το ένα ήταν η ορμονοθεραπεία, που έφερε πραγματικά μεγάλη αλλαγή και το άλλο είναι η στοχευμένη θεραπεία για τους καρκίνους του μαστού που είχαν τον ανθρώπινο επιδερμικό αυξητικό παράγοντα Τύπου 2 (Human Εpidermal Growth Factor Receptor 2 – HER2).

Εκεί υπήρξε η πρώτη στοχεύουσα θεραπεία προς τα κύτταρα που είχαν αυτό το χαρακτηριστικό. Αυτό ήταν μεγάλη εξέλιξη, επειδή, ενώ ήταν τύποι καρκίνου που δεν είχαν καλή πρόβλεψη, τώρα έχουμε καλή πρόβλεψη όχι μόνο σε πρώτης γραμμής καρκίνους αλλά και σε μεταστατικούς. Και υπάρχουν θεραπείες 2^ης και 3^ης γραμμής που δίνουν πολύ καλά αποτελέσματα, ενώ η έρευνα, βέβαια, συνεχίζεται.

Μία άλλη σημαντική εξέλιξη είναι ότι σταματήσαμε να δίνουμε τόσο βάρος στη μορφολογική κατηγοριοποίηση του καρκίνου του μαστού και τώρα μιλάμε για υποτύπους: βασικού τύπου, τριπλά αρνητικό, luminal A και luminal B, ανάλογα με το αν είναι ορμονοεξαρτώμενος, αν έχει HER2 θετικό, γνωρίζουμε δηλαδή καλύτερα τα χαρακτηριστικά του.

Επίσης, η γονιδιακή έρευνα, που εδώ και χρόνια έχει εντοπίσει τα δύο βασικά γονίδια BRCA 1 & BRCA 2, όπως και άλλα γονίδια που συνδέονται με όχι τόσο συχνά σύνδρομα, αλλά που σχετίζονται με τον καρκίνο του μαστού και είναι γονίδια κυρίως που ελέγχουν να μην ξεφύγει το κύτταρο και αρχίσει και πολλαπλασιάζεται άναρχα. Αν αυτά τα κύτταρα πάθουν κάποια βλάβη, τότε ξεφεύγει το κύτταρο κι έτσι έχουμε την εμφάνιση καρκίνου του μαστού.

Επίσης, κάποιοι από αυτούς τους καρκίνους είναι κληρονομούμενοι. Το γονίδιο μεταφέρεται από τους γονείς στα παιδιά και αυτό συμβαίνει είτε από τη μεριά του πατέρα είτε από τη μεριά της μητέρας. Δεν κληρονομείται, ωστόσο, σε όλα τα παιδιά.

–Το τεστ κληρονομικότητας για τον καρκίνο του μαστού πρέπει να γίνεται στοχευμένα. Ποια είναι τα κριτήρια (οι ενδείξεις) για το αποφασίσει ο θεράπων ιατρός;

Φυσικά, θα πρέπει να γίνεται στοχευμένα. Το θέμα είναι ποιοι κάνουν γονιδιακό έλεγχο. Επειδή η κληρονομικότητα στον καρκίνο του μαστού παίζει από φυλή σε φυλή (για παράδειγμα, αυξημένη πιθανότητα ανεύρεσης των συγκεκριμένων γονιδίων παρουσιάζει μία φυλή των Εβραίων, οι Ασκεναζίτες). Η Ελλάδα έχει περίπου 5% κληρονομούμενων καρκίνων που σχετίζονται επίσης με τον καρκίνο των ωοθηκών (είναι τα ίδια γονίδια που μπορεί να προκαλέσουν και αυτόν τον καρκίνο). Επίσης, και ο αντρικός καρκίνος του μαστού σχετίζεται με πιθανή ύπαρξη του BRCA2 το οποίο έχει κληρονομηθεί. Για αυτό μετράει πάρα πολύ, όταν έχουμε μία γυναίκα νέα σε ηλικία, με τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού εάν έχει οικογενειακό ιστορικό με αντρικό καρκίνο του μαστού, αν συγγενείς πρώτου ή δευτέρου βαθμού είχαν ιστορικό καρκίνου (ιστορικό με πάνω από έναν συγγενή με καρκίνο, ανεξάρτητα ηλικίας) ή αν συγγενής (πχ η μητέρα) είχε εμφανίσει καρκίνο σε νέα ηλικία, κάτω από τα 50 έτη, τότε εγείρεται η υποψία και μπορούμε να συστήσουμε να κάνει ένα τεστ για τα BRCA1 και BRCA2. Πρέπει να υπάρχουν συγκεκριμένα δεδομένα που μας υποψιάζουν για να γίνει το τεστ. Δεν πάει κάποιος μόνος του να το κάνει.

Η γνώση για τις πιθανότητες που έχει μια γυναίκα να αναπτύξει καρκίνο μαστού ή ωοθηκών, μας επιτρέπει να την ενημερώσουμε και να τη συμβουλεύσουμε για τις επιλογές της, οι οποίες ξεκινούν από εξατομικευμένη, αυξημένης φροντίδας παρακολούθηση, μέχρι προφυλακτικά χειρουργεία αμφοτερόπλευρων μαστεκτομών με αποκατάσταση και αφαίρεση ωοθηκών και σαλπίγγων.

–Θα θέλαμε να αναφερθούμε αναλυτικά στη θεραπευτική πρόοδο που έχει σημειωθεί με την ανοσοθεραπεία.

Η ανοσοθεραπεία έχει πολλά χρόνια που εφαρμόζεται έχει προσφέρει αρκετές ελπίδες. Το πιο νέο που αυτή τη στιγμή βρίσκει εφαρμογή είναι ότι το ανοσοποιητικό αναγνωρίζει τα φυσιολογικά κύτταρα και τα ξένα κύτταρα, τους εισβολείς. Μέχρι πρόσφατα, νομίζαμε ότι δεν τα αναγνώριζε, ότι έμοιαζαν τα καρκινικά κύτταρα με τα υγιή στην επιφάνεια, όμως φάνηκε ότι υπάρχουν συγκεκριμένα σημεία ελέγχου.

Έχουμε, λοιπόν, αρκετές αποτελεσματικές θεραπείες σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία. Υπάρχουν, βέβαια, και οι παρενέργειες από την ανοσοθεραπεία, οι οποίες πρέπει να ελέγχονται από το γιατρό, γιατί κάποιες φορές μπορεί να είναι σοβαρές.

Η έρευνα συνεχίζεται στο πεδίο της ανοσοθεραπείας. Υπάρχει και η προσπάθεια για εμβόλια κατά του καρκίνου. Έως τώρα, δεν απέφερε αυτό που περιμέναμε. Συνεχίζονται, όμως, οι ερευνητικές προσπάθειες. Πρόκειται για εμβόλια που θα ενισχύσουν την άμυνα του οργανισμού, αλλά δεν έχουν δείξει ακόμα αυτό που περιμέναμε. Ωστόσο, πολλές εταιρείες έχουν επενδύσει στην έρευνα και προς αυτή την κατεύθυνση.

Κύριος στόχος μας είναι η εξατομίκευση της θεραπείας για κάθε γυναίκα, μέσω φαρμάκων που αναστέλλουν τους μηχανισμούς της καρκινογένεσης με στοχευμένες βιολογικές θεραπείες.

Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι παρά τις δυσκολίες, η ανοσοθεραπεία έχει μέλλον για την καταπολέμηση του καρκίνου, γενικότερα, αλλά και του καρκίνου του μαστού, ειδικότερα.Το θετικό που θα μπορούσαμε να πούμε, κλείνοντας, είναι ότι θα παρατηρούμε τα επόμενα χρόνια ένα μεγάλο και αυξανόμενο αριθμό γυναικών, που ζουν με ιστορικό καρκίνου μαστού, και μάλιστα, η ποιότητα ζωής αυτών των γυναικών είναι εξαιρετικά σημαντική.

*Ευάγγελος Φιλόπουλος, Ογκολόγος-Χειρουργός, Πρόεδρος Ελληνικής Αντικαρκινινής Εταιρείας