Η επόμενη μέρα της πανδημίας: Συνταγή οπισθοδρόμησης οι κλειστές κοινωνίες και το εθνικό cocooning

Η συζήτηση και το ερώτημα που συνοδεύει την πρωτοφανή συγκυρία είναι πως θα είναι η επόμενη μέρα. Άλλοι ως ευχή και πολλοί με φόβο βλέπουν έναν μ.κ. κόσμο που θα έχει χάσει πολλά από τα στοιχεία που έχουν θεμελιώσει την σύγχρονη παγκόσμια πολιτική, οικονομική και κοινωνική συνθήκη.

Του ΚΩΣΤΑ ΥΦΑΝΤΗ*

Αυτό που μάθαμε να ονομάζουμε και να αναγνωρίζουμε ως παγκοσμιοποίηση βρίσκεται στην εντατική της ανάγκης να ανασχεθεί ένας κίνδυνος που έγινε παγκόσμιος ακριβώς επειδή η εφιαλτική ταχύτητα διασποράς του είναι τέκνο της επιτυχίας μας να κάνουμε τον κόσμο προσβάσιμο σε όλους και όλες και να συρρικνώσουμε χρόνο και χώρο με την έκρηξη της γνώσης και της τεχνολογικής καινοτομίας.

Σήμερα,  ανάγκη για απομόνωση και καραντίνα αναγκάζει τις κυβερνήσεις να ορθώσουν τείχη και να επιβάλουν περιορισμούς στην ελεύθερη λειτουργία της οικονομίας και της αγοράς σε όλα τα επίπεδα, εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο. Οι μεταφορές, το παγκόσμιο εμπόριο, ο τουρισμός έχουν παγώσει και πάνω από όλα η διεθνής κοινότητα φαίνεται να έχει χάσει τον προσανατολισμό της. Την ίδια στιγμή η φύση της απειλής περιορίζει τη προσωπική ελευθερία μας και κυρίως τραυματίζει την υπέρτατη αίσθηση ατομικής αυτοδιάθεσης και επιλογής.

Σε κάποιο βαθμό είναι αναμενόμενο: Στην διάρκεια της κρίσης κυριαρχεί η ανάγκη να διαχειριστούμε το άμεσο, το επείγον. Υπό το άγος μιας τόσο βίαιης αίσθησης απειλής και με βιωματικές εμπειρίες κατάστασης πολιορκίας, η ανάγκη να αντέξουμε και το άγχος να επιβιώσουμε δεν ευνοούν μακροπρόθεσμες αναλύσεις και σχεδιασμούς. Και όμως… Είναι στρατηγική ανάγκη η ηγεσία να σκέφτεται και να σχεδιάζει και για την επόμενη μέρα.

Η εσωστρέφεια, η απομόνωση και το κλείσιμο των συνόρων δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση στρατηγική επιλογή για το μέλλον μιας χώρας και της παγκόσμιας πολιτικής.

Η παγκοσμιοποίηση δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας συνομωσίας αλλά είναι μία δυναμική κοινωνική, οικονομική και πολιτική διαδικασία, αποτέλεσμα της εμπειρίας δύο παγκοσμίων πολέμων μέσα σε μία γενιά, εκατοντάδων εκατομμυρίων νεκρών, εφαρμογής καθεστώτων που «ξέρασαν» φτώχεια, μιζέρια, αυταρχισμό και καταπίεση και ενός Ψυχρού Πολέμου που μας έφερε αντιμέτωπους με τον τρόμο της μαζικής καταστροφής.

Η παγκοσμιοποίηση είναι το αποτέλεσμα μιας απίστευτης επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου και της ανάδυσης μιας δυναμικής οικονομικής μεσαίας τάξης που ήθελε και μπορούσε να μορφωθεί, να ταξιδέψει, να επενδύσει, να ρισκάρει, να νιώσει ότι ο κόσμος είναι προσβάσιμος.

Η άμεση αντίδραση στον
υπαρκτό κίνδυνο της πανδημίας είναι το εθνικό cocooning. Προσοχή! Το έθνος κράτος ποτέ δεν κινδύνευσε
πραγματικά όλα αυτά τα χρόνια. Διευρύνθηκαν τα κοινωνικά και πολιτισμικά
στοιχεία αναφοράς, η επιθυμία για απόλυτη αυτάρκεια μειώθηκε, καθώς δεν
αποτελεί τίποτε άλλο από μια επικίνδυνη και ανορθολογική ουτοπία που στο όχι
και τόσο μακρινό παρελθόν οδήγησε σε αιματηρούς ανταγωνισμούς και πολέμους που
ισοπέδωσαν ανθρώπινες κοινότητες και στην θέση της αναδείχθηκε η ανάγκη για
διεθνή συνεργασία και ελευθερία.

Και πάλι σήμερα, στην
καρδιά της κρίσης υπάρχουν εκείνοι βρίσκουν την ευκαιρία να εκφράσουν την
ιδεολογική τους αντίθεση και το ιδεολογικοποιημένο μίσος τους για τις ανοιχτές
κοινωνίες και οικονομίες. Τα κλειστά σύνορά μπορεί να είναι μία επιλογή ανάγκης
απέναντι στην πανδημία, αλλά για όσους και όσες τα ονειρεύονται ως εθνική
στρατηγική επιλογή είναι συνταγή συντήρησης και οπισθοδρόμησης. Αυτό που
χρειάζεται είναι ισχυρότεροι θεσμοί και στενότερη διεθνή συνεργασία. Δεν ήταν
ποτέ εύκολο, δεν θα είναι και τώρα. Αλλά αν κάποιος πιστεύει ότι υπάρχουν
κυβερνήσεις που θα επιστρέψουν στις μερκαντιλιστικές λογικές του μεσοπολέμου
αγνοεί την διεθνή πραγματικότητα.

Σε ένα άλλο επίπεδο, αρκετοί είναι εκείνοι που σπεύδουν να θριαμβολογήσουν για την «ήττα» του ιδιωτικού τομέα και την αιώνια αξία του κράτους. Δεν υπάρχει πιο ανιστόρητο αφήγημα. Το κράτος και ο δημόσιος τομέας ποτέ δεν έλλειψε από την ιστορική διαδικασία και ευτυχώς!

Άλλαξε, έγινε πιο αποτελεσματικός, περισσότερος στρατηγικός αλλά ποτέ δεν αποκαθηλώθηκε. Άλλο όμως ένα κράτος που παρεμβαίνει στην ανθρώπινη ελευθερία όταν χρειάζεται και άλλο ένας κόσμος με τα κράτη πίσω από συρματοπλέγματα. Ένας τέτοιος κόσμος έχει υπάρξει κατά καιρούς και ήταν πάντοτε φτωχότερος και απείρως πιο βίαιος και πιο ευάλωτος. Η συνεργασία είναι που κάνει τα κράτη πιο ισχυρά και πιο ανθεκτικά.

Η σημερινή κρίση θα επιβεβαιώσει κάποιες πεποιθήσεις και θα πλήξει κάποιες άλλες, όπως έχει συμβεί σε ανάλογες περιπτώσεις στο παρελθόν. Ηγετικές προσωπικότητες θα δεσμεύσουν την ιστορία με τις επιλογές τους και θα αποθεωθούν ή θα ξεβραστούν από αυτήν. Η αξία της γνώσης, της επιστήμης και των ανθρώπων που έχουν αφιερώσει την ζωή τους στις βιβλιοθήκες και στα εργαστήρια θα αποκατασταθεί εκεί που ο λαϊκισμός προσπάθησε να τους/τις απαξιώσει.

Το κράτος πρόνοιας θα κερδίσει και πάλι τις ανάσες που χρειάζεται μέχρι η ανάγκη για οικουμενική κάλυψη να καταστεί πολιτικά κυρίαρχη και δημοσιονομικά βιώσιμη.

Για χώρες όπως η Ελλάδα, η κρίση είναι και ευκαιρία να αντιμετωπίσουμε και να υπερβούμε μια κρίση για την οποία δεν έχουμε την παραμικρή ευθύνη. Να βελτιώσουμε το κράτος και στην δημόσια και στην ιδιωτική του διάσταση επειδή είναι η βέλτιστη επιλογή και όχι γιατί μας το επιβάλλει κάποιος τρίτος. Το ψηφιακό άλμα που υλοποιείται σε ένα μήνα θα έπαιρνε μερικά χρόνια με βάση την εθνική μας εμπειρία. Το κόστος της κρίσης θα είναι πολύ μεγάλο.

Αλλά η ευκαιρία να ξαναπιάσουμε το νήμα της προόδου αμέσως σε ένα κόσμο που θα παραμείνει ανοιχτός και προσβάσιμος εξίσου μεγάλη.

*Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Πάντειο Πανεπιστήμιο